Impressionisme

Impressionisme

Bij het impressionisme, waarvan vele varianten in omloop zijn, werd de academische manier van weergeven losgelaten om vervangen te worden door afbeeldingen die de wereld weergaven in lijnen en gekleurde vlakken, weergegeven met krachtige penseelstreken en een overvloed aan verf. Het impressionisme begint rond 1870 en eindigt rond 1900 nadat vanaf 1880 de eerste tekenen van het uit elkaar groeien van de impressionistische kunstenaars al zichtbaar werd.

Het impressionisme lag niet lekker bij de Salon

Het impressionisme is een stroming die rond 1860 in Frankrijk ontstond. Doel van deze stroming was om vooral de werking van het licht tot uitdrukking te brengen. Daarnaast was er ook wel een neiging tot afzetten en rebellie, met name tegen de stringente regels van de Salon van Parijs die bij de middeleeuwse grootmeesters waren blijven steken. Vele impressionisten zagen hun pogingen tot deelname afgewezen worden, vaak alleen omdat het ingeleverde werk te anders en veel te vernieuwend was. De Salon had zo zijn eisen op het gebied van onderwerpen. Die onderwerpen moesten klassiek zijn. Bijbels, mythologisch en dergelijke. Maar geen naar waarneming geschilderde "ordinaire" onderwerpen als gewone mensen die aan het werk waren. 

Licht, kleur en kleurweergave speelden een grote rol

De optische werking van licht, schaduw en atmosfeer speelde daardoor bij het  impressionisme een grote rol. Licht is belangrijk als je buiten naar de natuur schildert. Het verandert constant, zowel van intensiteit als kleur. Die kleuren moesten snel weergegeven worden anders was de situatie al weer totaal veranderd. En er werd druk gezocht naar de beste manier om licht en kleuren weer te geven. Kleuren werden bijvoorbeeld vaak optisch gemengd.  We vinden dat zogenaamde divisionisme ook terug bij bijvoorbeeld bij het pointillisme van Seurat en Signac

Bekende namen in de wereld van het impressionisme zijn Turner, Monet, Renoir, Degas, Cézanne en Monet.

Over licht gesproken

In de tijd van de impressionisten zien we ook de eerste fotografie. Nog primitief maar snel ontwikkelend. Voor een figuratief schilderij was het moeilijk om de werkelijkheid van een foto te verbeteren. Dit was ook de impressionisten duidelijk. Een schilderij moest meer dan een figuratief schilderij gaan worden, hoe geweldig de schildertechniek van veel figuratieve schilders ook was. Een bijkomend effect van de fotografie was dat het publiek steeds nieuwsgieriger werd naar kunst die een visie op die werkelijkheid van de fotografie kon geven. 

Invloed van de dichter, schrijver en kunstcriticus Charles Baudelaire

Het essay  "De schilder van het moderne leven" van de dichter, schrijver en kunstcriticus Charles Baudelaire wordt ook gezien als een startpunt van het impressionisme. Baudelaire stond er om bekend dat hij schilders steunde die door de Salon van Parijs waren afgewezen. En dat kwam nog al eens voor.  Hij was bijvoorbeeld een bewonderaar van Delacroix, die door anderen bijna verafschuwd werd door zijn eigen aanpak. "De schilder van het moderne leven" wordt door velen als het fundament gezien dat de met name de invloed van licht en beweging op schilderijen beschreef. Ook besefte Baudelaire dat dit betekende dat de kunstenaar uit het atelier vandaan moest en op locatie moest gaan schilderen. 

Invloed van  kunsthandelaar Durand Ruel

Monet en een groep gelijkgestemden besluiten een vereniging op te richten op advies van de kunsthandelaar Durand Ruel die hij in Engeland heeft ontmoet. Doel van de vereniging is om een stuk zelfvertrouwen uit te stralen en niet meer de bedelaar uit te hangen of men wel bij de normale Salon of de Salon des refusés mag hangen. Hun kunst is goed genoeg om er zelfstandig mee naar buiten te kunnen treden. Durand Ruel had een goede naam bij de impressionistische kunstenaars door een netwerk van enthousiaste klanten en verzamelaars op te bouwen die het werk van de impressionisten wilden kopen. 

De eerste tentoonstelling

Op 15 april 1874 is de eerste tentoonstelling die door deze nieuwe vereniging wordt georganiseerd. De ontvangst is niet al te positief en één van de critici, Louis Leroy, spreekt van "impressionismen".  Deze term is afgeleid van de naam van een schilderij dan Monet eerder schilderde en dat hij de naam Impression Soleil Lévant had gegeven. Louis Leroy had weinig goede woorden over voor de impressionisten maar zorgde er wel voor dat door zijn aanhoudende kritiek de groep aan bekendheid én sympathie wist te winnen.

Impression Soleil Levant

Volgens astronoom Donald Olson van Texas State University begon het impressionisme  op woensdag 13 november 1872, even na half acht 's morgens. Dat was volgens zijn berekeningen namelijk exact het moment waarop Claude Monet vanuit zijn hotelkamer in Le Havre de zonsopgang waarnam die hij vastlegde in zijn schilderij Impression, Soleil Levant 

 

Impression, Soleil Levant , Claude Monet

Geuzennaam

Maar in plaat van dat deze term impressionisten als beledigend wordt gezien wordt het als een geuzennaam opgepakt. Het werk van de leden van deze groep impressionisten is zeer verschillend. Licht en kleur spelen wel altijd een belangrijke rol, vaak meer dan de weergave van details. Het impressionisme wilt het moment en het licht van het moment vastleggen. Meestal in een stevige penseelstreek.

Manet

Ook Manet wordt benaderd omdat hij hier al veel experimenten mee heeft gedaan maar uit angst zich onmogelijk te maken bij de salons weigert hij zich bij de impressionisten aan te sluiten. Licht en kleur vervagen steeds meer naar een soort van verfvlekken. Deze dienen weer te geven wat de impressionisten "zien" en niet wat ze denken te weten. Want dan geven ze een eigen interpretatie aan de werkelijkheid en dat gaat ten koste van de indruk, de impressie.

De gebruikte techniek van het impressionisme

Kenmerkend voor de gebruikte techniek van de impressionisten is, dat je van dichtbij eigenlijk alleen maar ruwe penseelstreken ziet. Pas van een iets grotere afstand zien je goed wat het voorstelt. Het impressionisme wordt wel als de laatste fase van de figuratieve kunst gezien, die vóór die tijd eigenlijk voornamelijk in het atelier werd geschilderd. De impressionisten waren de eersten die uit dat atelier tevoorschijn kwamen om "en plein air" aan het werk te gaan.  Een uitzondering was Degas, die liever in zijn atelier bezig bleef maar die wel ter plaatste schetsen maakte.

 

Ruimtelijk werk bij het impressionisme

Het impressionisme wordt altijd in één adem genoemd met schilderkunst. Het grootste deel is dat ook inderdaad maar er is wel degelijk ruimtelijk impressionistisch werk ook gemaakt. Bijvoorbeeld Renoir en Dégas  maakten ruimtelijk werk en ook van de beeldhouwer Rodin zijn impressionistische beelden bekend. Kenmerkend zijn de ruwe, niet glad gepolijste oppervlaktes van de werken.

Geweigerd door de Salon

De Salon de Paris was in de tijd van de impressionisten nog altijd toonaangevend. Wat daar hing was goed, wat er niet hing was niet goed. Alleen schilderijen die tot in het extreme detail waren uitgewerkt maakten op de Salon een kans. En om bij het grote publiek door te breken was een plek op de salon eigenlijk wel noodzakelijk. Maar omdat de impressionisten deze manier van schilderen afwezen, kwamen ze niet in aanmerking. Een eigen vorm van exposeren bood daarvoor de oplossing en de erkenning kwam daarmee toch ook op gang.

Het impressionisme slaat verder aan

De nieuwe stijl van het impressionisme slaat aan. Ook verzamelaars krijgen interesse en de aandacht verlegt zich van het platteland naar de steden. Met name Edgar Degas weet zich hier goed aan te passen en het leven van de stad wordt door hem dan ook op allerlei manieren vastgelegd. Vanaf 1880 begint de groep uit elkaar te groeien. 

En het impressionisme is populair gebleven

Impressionistische schilderwerken zijn populair en je treft de bekendste voorbeelden dan ook op allerlei plaatsen aan. Ze zijn "veilig", meestal niet echt choquerend.  Eerder neigend naar romantiek.  Impressionistische schilderwerken worden op allerlei plekken gereproduceerd. Op blikken koektrommels bijvoorbeeld, allerlei reproducties en legpuzzels. Dat heeft ook tot gevolg gehad dat het impressionisme een kunstrichting is geworden die door veel mensen, ook zonder verstand van kunst, nog wel herkend wordt. Zeker ten opzichte van later werk uit het modernisme en helemaal uit de wereld van de conceptuele kunst lijkt het impressionisme wat saai en gedateerd maar de schare aanhangers is gewoon constant. Wat als een groot compliment in de veranderlijke kunstwereld gezien moet worden. Sterker nog, volgens sommigen is het impressionisme de laatste "echte" kunst geweest en is er daarna alleen dubieus materiaal verschenen. De mening die natuurlijk mag maar waar heel wat op af te dingen viel. 

Nederlandse stromingen van het impressionisme

In Nederland hebben we een aantal stromingen gezien die zeer dicht tegen het impressionisme aan hingen. Dit waren de Haagse School, de Amsterdamse School en de Larense School.

Meer typerende kunstenaars in het impressionisme

• Bastien-Lepage;
• Frédéric Bazille;
• Pierre Bonnard;
• Gustave Caillebotte;
• Mary Cassatt;
• Edgar Degas;
• Robert Delaunay;
• Ferdinand Hodler;
• August Macke;
• Henri Matisse;
• Monet Claude;
• Berthe Morisot;
• Camille Pissarro;
• Lucien Pissarro;
• Pierre-Auguste Renoir
• John Singer Sargent;
• Georges Seurat;
• Walter Richard Sickert;
• Alfred Sisley;
• Jacques Tissot;
• Henri  Toulouse de Lautrec;
• Joseph Mallord William Turner;

Andere onderliggende stromingen in de 19e eeuw

• Romantiek;
• Oriëntalisme;
• Mediëvalisme;
• Prerafaëlisme;
• Realisme;
• Materialisme;
• Neo-impressionisme;
• Post-impressionisme;
• Secessionisme;
• Symbolisme;
• Estheticisme;