Abstract expressionisme
Herkomst Abstract expressionisme
We hebben het bij het abstract expressionisme over een stroming binnen het modernisme.
Het begin van deze stroming ligt rond 1945 en komt rond 1960 weer tot een einde.
De term Abstract expressionisme is echter al veel ouder en wordt al in 1919 genoemd in het tijdschrift "Der Stürm. Hier werd de term gebruikt voor het beschrijven van de Duitse expessionisten.
We spreken van abstract expressionisme bij een groep kunstenaars die in begin van de tweede wereldoorlog naar de Verenigde Staten is uitgeweken. Het Abstract expressionisme is dan ook ontstaan in New York en wordt beschouwd als één der eerste echt Amerikaanse bewegingen en wordt dan ook wel de "New York School" genoemd. In 1946 dook de term opnieuw op bij de Amerikaanse kunstcriticus Robert Coates die deze groep Amerikaanse kunstenaars hiermee wilde beschrijven.
Veel kunstenaars die onder deze stroming worden gerekend waren al actief in de dertiger jaren. Dit was vooral te danken aan een Amerikaans stimuleringsprogramma voor kunstenaars, het Federal Art Project. Doel van dit project was om de betekenis van de kunstenaar in de maatschappij beter vorm te geven.
Zoals vaak met dit soort programma's werden de kunstenaars voor hun gevoel in een keurslijf gedwongen dat in het geheel niet paste bij wat men zelf aan kunst wenste te produceren.
In dit geval werd er een sociale, realistische stijl van werken verwacht, enigszins in lijn het de stijl van het realisme. Stedelijke en landelijke onderwerpen moesten de hoofdrol spelen. En dan met een romantische maar ook wel nationalistische ondertoon.
Europese invloeden
Veel schilders lieten zich liever inspireren door Europese richtingen zoals het fauvsime, het kubisme en het futurisme. Met name Pollock liet zich inspireren. Ook het surrealisme maakte indruk maar men wist nog niet erg wat men daarmee aan moest. Er was een trend om het surrealistische niet alleen in de afbeelding neer te leggen maar ook in de technieken die werden gebruikt. Maar het waren niet alleen richtingen in de kunst die een rol speelden.Invloed Jung en Freudop het Abstract expressionisme
Belangrijke invloed had het werk van de Zwitserse psychiater en psycholoog Carl Gustav Jung, de grondlegger van de analytische psychologie, wiens werk de kunstenaars in kunst wilden vatte. Ook de ideeën van sigmund Freud vonden een duidelijk gehoor bij de kunstenaars van het Abstract expressionismeNieuw bloed uit Europa
Na de oorlog kwamen met de vele immigranten uit Europa ook kunstenaars met nieuwe ideeën naar de Verenigde staten, zoals de Nederlander Willem de Kooning.Overigens begon de Kooning in de USA met vrouwenportretten die gekenmerkt werden door een forse penseelstreek en zeer indringende ogen, Later ging hij meer in de richting van de actionpainters die inmiddels hun draai aan het vinden waren.Gebruik van bijzondere technieken
Deze kunstenaars hanteerden bepaalde technieken waarmee ze tot een soort herkenbare versie van de meer abstracte kunst wilden komen. En deze technieken gingen duidelijk verder dan de gebruikelijk pensen en paletmes. De verf wordt soms naar het doek gesmeten op zoek naar minder conventionele aanpak van het schilderen.Een doel van het abstract expressionisme was toch het herstel van de maatschappij als geheel en de kunst in het bijzonder na de tweede wereldoorlog
Één van de bekendste voorbeelden van deze stroming is Jackson Pollock. Pollock ontwikkelde technieken als "dripping" en "action painting" ontwikkelde. Hierbij liet hij verf op doeken druppelen uit blikken waar gaten in waren gemaakt.
De kunst die op deze wijze tot stand komt is vaak onderwerp van verhitte discussie. Dat is meestal niet terecht. Er zit wel degelijk een visie achter het werk dat door de leek misprijzend als geklieder wordt neergezet.
Het is een nodeloos denigrerende benadering die aangeeft dat we hier zeker niet met een kenner of liefhebber van het abstract expressionisme te maken hebben,.
De invloed van het abstract expressionisme op latere stromingen en individuele kunstenaars
1. Action painting en de fysieke betrokkenheid bij het kunstwerk:
Abstract expressionistische kunstenaars zoals Jackson Pollock ontwikkelden een nieuwe manier van schilderen die bekend staat als action painting, waarbij de fysieke daad van het schilderen net zo belangrijk was als het eindresultaat. Pollock gooide en druppelde verf op het doek, wat zorgde voor een intens fysiek proces. Deze focus op het schilderproces zelf had een blijvende invloed op latere stromingen zoals:
- Performancekunst: De act van het maken werd belangrijk in de performancekunst van de jaren 1960 en daarna. Kunstenaars zoals Yves Klein en Joseph Beuys brachten het idee dat de handeling zelf kunst kan zijn, naar nieuwe hoogten. De focus op het lichaam en de handeling als onderdeel van de creatie komt voor een belangrijk deel voort uit de action painting-traditie.
- Hedendaagse schilderkunst: Veel hedendaagse kunstenaars, zoals Gerhard Richter en Anselm Kiefer, combineren schilderen met fysieke processen zoals schrapen, gooien en krassen, technieken die terug te voeren zijn op de invloed van Pollock en anderen.
2. Automatisme en Surrealistische invloeden:
Abstract expressionisten zoals Mark Rothko en Willem de Kooning gebruikten ook technieken van het automatisme, geïnspireerd door het surrealisme, om onbewuste gevoelens en ideeën tot uiting te brengen. Dit idee om kunst te laten ontstaan uit een onbewust proces had invloed op:
- Conceptuele kunst: Conceptuele kunstenaars zoals Sol LeWitt en Lawrence Weiner hanteerden het idee dat kunst niet per se hoeft te bestaan als een fysiek object, maar ook een conceptueel proces kan zijn. De focus op innerlijke, mentale processen en ideeën in plaats van het object zelf vindt zijn oorsprong deels in het abstract expressionisme.
- Postminimalisme: Kunstenaars zoals Eva Hesse en Richard Serra maakten kunstwerken waarin het intuïtieve en het organische een grote rol speelden. Zij gebruikten vaak onconventionele materialen en methoden die het onbewuste of irrationele in hun werk naar voren brachten, iets dat sterk verbonden is met de spontaniteit van abstract expressionisme.
3. De expansie van het formaat en de monumentaliteit:
Abstract expressionistische kunstenaars waren bekend om hun grote doeken en monumentale werken. Barnett Newman en Clyfford Still maakten werken die de kijker omringden, wat zorgde voor een intense visuele ervaring. Dit idee van grootschalige kunst had invloed op:
- Color field painting: Schilders zoals Helen Frankenthaler en Morris Louis bouwden voort op de grootschalige, op kleur gerichte benadering van kunstenaars als Rothko. Hun werk benadrukte grote kleurvlakken en een vereenvoudiging van de compositie, waarbij de schaal van het werk centraal bleef staan.
- Land art: De monumentaliteit van het abstract expressionisme resoneerde ook in de land art-beweging van kunstenaars zoals Robert Smithson en Michael Heizer, die werken creëerden die vaak enorme natuurgebieden gebruikten als canvas. Hun kunstwerken vroegen om een ervaring die verder ging dan de traditionele galerieomgeving, iets wat abstract expressionisten ook voor ogen hadden.
4. De nadruk op individuele expressie en vrijheid:
Abstract expressionisten legden een sterke nadruk op persoonlijke expressie en artistieke vrijheid. Dit idee, dat kunst een middel is voor de kunstenaar om diep persoonlijke en emotionele ervaringen te delen, had een blijvende invloed op:
Neo-expressionisme: In de jaren 1980 kwam het neo-expressionisme op, met kunstenaars zoals Jean-Michel Basquiat, Julian Schnabel en Anselm Kiefer. Deze stroming putte uit de emotionele kracht en rauwe expressiviteit van het abstract expressionisme, maar combineerde dit met figuratieve elementen en sociale commentaren. De intense persoonlijke expressie en de vrijheid om te experimenteren met stijl en vorm kwamen rechtstreeks voort uit de abstract expressionistische ethos.
Street art en hedendaagse kunst: Kunstenaars zoals Banksy, Shepard Fairey, en vele anderen in de street art-scène, hebben het idee van persoonlijke expressie en het werken buiten de conventionele kunststructuren overgenomen. Hoewel hun werk vaak figuratief is, dragen ze het vrijheidsbeginsel en de persoonlijke expressie van abstract expressionisten met zich mee.
5. Conceptuele en minimalistische reacties:
De abstract expressionisten hadden ook een indirecte invloed door een tegenreactie op te roepen. Veel kunstenaars in de jaren 1960, zoals die van de minimalistische en conceptuele kunst, zetten zich af tegen de emotionele lading en het expressieve gebaar van abstract expressionisme. Kunstenaars zoals Donald Judd en Frank Stella probeerden kunst te ontdoen van subjectieve inhoud en creëerden werken die draaiden om geometrie, herhaling en helderheid, in directe reactie op de intense individualiteit van het abstract expressionisme.
Conclusie:
Het abstract expressionisme heeft een diepgaande invloed gehad op de kunstwereld, niet alleen door directe navolging in latere stromingen zoals het neo-expressionisme, maar ook door zijn impact op conceptuele en minimalistische tegenreacties. De focus op het creatieve proces, grootschalige werken, persoonlijke expressie en experimentele vrijheid blijft een belangrijke erfenis van deze stroming.
Typerende kunstenaars abstract expressionisme
- Chuck Close;
- Willem de Kooning;
- Helen Frakenthaler;
- Arshile Gorky;
- Adolph Gottlieb;
- Philip Guston;
- Patrick Heron;
- Ellsworth Kelly;
- Lee Krasner;
- Robert Motherwell;
- Barnett Newman;
- Jackson Pollock;
- Mark Rothko;
- Frank Stella;
- Clifford Still.
