Futurisme

Futurisme

Het futurisme is een avant-gardistische stroming, oorspronkelijk afkomstig uit Italië. De start van de beweging ligt ergens rond 1910 en het eindigt rond 1930. Het futurisme is een deelgebied van het modernisme dat wereldwijd nogal wat invloed had. 

We vinden kunstenaars, die geraakt waren door het futurisme, van New York tot Moskou.  Europa en de Europese maatschappij waren in beweging geraakt. Evenals de kunst. En dat was goed te merken. Een status-quo, op welk gebied dan ook, leek niet meer te mogen bestaan.

Futurisme gaat mee in de maatschappelijke ontwikkeling

Het futurisme legt een hoge waarde bij zaken als moderne technologie, het moderne stadsleven en snelheid. Reden hiervoor was duidelijk de maatschappelijke ontwikkeling en daarbij de sterke opkomst van de middenklasse die toegang kreeg tot allerlei innovaties. De maatschappij was recent geconfronteerd met een enorme opmars van de industrialisatie, de auto, het vliegtuig en de trein. Snelheid werd een belangrijk iets dat de rustige manier van reizen die altijd de norm was geweest nu letterlijk in een hoog tempo achter zich liet. Kunstenaars die zich er bij aansloten hadden een enorme fascinatie voor de (toen) moderne tijd en vonden dat alle klassieke waarden nu wel eens een keertje afgedaan hadden. De dynamiek van de moderne tijd werd het motto van de futuristen. De leus in Europa leek iets te worden van "weg met het oude en verwelkom alles wat nieuw is".

Traditionele onderwerpen voor de kunst verdwijnen uit het zicht

De meer traditionele onderwerpen bleven bij het futurisme volledig buiten beschouwing. Sterker nog, men zet zich er  tegen af. Het stadsleven komt centraal te staan en met name de snelheid waarmee het leven in de stad zijn gang gaat.  Die snelheid probeerde men ook duidelijk weer te geven. Waarbij deze snelheid belangrijker was dan de weergaven van het object zelf.

Er is een duidelijke verwantschap met het Engelse vorticisme. Ook de eveneens uit Italië afkomstige richting van de Aeropittura had een duidelijke associatie met het futurisme maar legde nog iets meer de nadruk op de luchtvaart en alles wat daarmee te maken had. In geschrift zetten de futuristen zich af tegen de kubisten, maar intussen werd er wel het nodige uit het kubisme overgenomen. Zoals het verwijderen van ruimte en tijd uit schilderijen. Overigens was het duidelijk dat kubisten en futuristen elkaar goed in de gaten hielden. Een samenvoeging van beide richtingen zien we bij Robert Delaunay.

Grondlegger futurisme

De grondlegger voor de kunstrichting was een Italiaanse dichter en romanschrijver Filippo Tommaso Marinetti, die leefde van 1876 tot 1944. Zijn manifest dat gepubliceerd werd in 1909 in "Le Figaro" werd al snel overgenomen. In dit stuk schreef Marinetti een lofzang op de energie en de onbevreesdheid voor de nieuwe ontwikkelingen waarbij hij ook openlijk een link legde met de politiek. Ook agressie ging hij niet uit de weg als er een doel bereikt moest worden. Marinetti was iemand die zijn mening nogal overtuigend wist te brengen. Promotie en publiciteit genereren leken Marinetti in het bloed te zitten.

En die sprak velen in de kunstwereld en de architectuur aan. Marinetti wist veel volgers te krijgen, in eerste instantie in Italië maar later ook verder in Europa.

Ook in de wereld van de fotografie en de cinematografie uit deze tijd vinden we aspecten van de futuristische beweging terug.

Invloeden uit andere stromingen

Het futurisme werd flink beïnvloed door andere richtingen uit deze tijd. Het pointillisme van ondermeer Paul Signac  (neo-impressionisme) speelde een belangrijke rol omdat het verschuiven van de stippen vrij eenvoudig een sfeer van snelheid en beweging kon geven. 

Later kwamen daar de versimpelde vormen van het kubisme bij die zich er eveneens goed voor leenden om snelheid te suggereren. Kenmerkend is ook het werken met zware lijnen in de afbeeldingen die de blik van de kijker in een bepaalde richting moesten sturen.

Onderstromingen van het futurisme 

• Orfisme;
• Rayonisme;

Typerende kunstenaars uit het Futurisme

• Giacomo Balla;
• Umberto Boccioni;
• David Bomberg; 
• Carlo Carra;
  
• Alexandra Exter; 
• Henri Gaudier-Brzeska;
• Fernand Léger;
• Luigi Russolo; 
• Gino Severini;