Kubisme

Kubisme

Het Kubisme komen we voor het eerst in Parijs tegen in 1911. Één van de voornaamste grondleggers is Pablo Picasso. In feite komt het kubisme neer op het gebruik van meerdere standpunten bij het maken van één schilderij wat leidde tot een bizar gebruik van het perspectief. Ook George Braque heeft een belangrijke rol bij de opkomst van het kubisme gespeeld. Ondanks de grote rol die de stroming heeft gespeeld heeft deze maar een jaar of 10 bestaan omdat de eerste wereldoorlog er een einde aan maakte. Vele kunstenaars moesten dienstplicht vervullen in deze oorlog. Na de oorlog heeft het geen rol van betekenis meer gespeeld maar het echoot door tot de dag van vandaag. 

Waar komt de naam "kubisme" eigenlijk vandaan?

Een kubus is een duidelijk driedimensionaal iets, terwijl de onderwerpen die de kubisten schilderden juist van hun diepte en perspectief ontdaan waren. De term kwam vanuit een schilderij van het dorp L' Estaque van Braque. Later leverde hij het in voor een expositie waar Matisse in de selectiecommissie zat en deze zag er een verzameling kubussen in, in plaats van een dorpsgezicht. Dit werd een soort geuzennaam en de term kubisme was geboren

Eerste voorbeeld van een kubistisch schilderij

Maar het eerste schilderij dat als een voorbeeld van het kubisme wordt gezien is de beroemde bordeel scene van Picasso, Les Demoiselles d'Avignon. Het volgens Picasso biografische schilderij was zeker niet direct een succes. Het zou 30 jaar duren voor de werkelijke waarde en betekenis werden ontdekt. Later werd het gezien als een meesterwerk dat bijna alle latere kunstrichtingen wel op één of andere wijze zou weten te beïnvloeden. 

Het schilderij "Les Demoiselles d'Avignon"  is sterk beïnvloed door een schilderij van de Spaanse schilder El Greco "Visión del Apocalpsis" dat Picasso inderdaad bestudeerd had. Overigens slaat Avignon niet op de plaats in Frankrijk maar op de rode buurt van Barcelona. Ook de passie van Picasso voor maskers, een belangstelling die je veel tegenkwam door de belangstelling voor het primitivisme, is in dit schilderij terug te vinden. Later werd dit werk door kunstkenners als het belangrijkste kunstwerk van de eeuw neergezet. In elk geval heeft het het startschot voor het kubisme gegeven,

Perspectief met meerdere standplaatsen

Door het vreemde perspectief, of door zelfs het volledig ontbreken ervan,  is er nauwelijks tot geen gebruik van dieptewerking bij kubistische kunst. De opkomst van de camera en fotografie en de kennis hoe de hersenen diepte ervaren speelde wel degelijk een rol en hier werd dan ook naar hartenlust mee geëxperimenteerd. 

 

Leesbare delen van kranten in collages

Wat we in het kubisme wel terugvinden zijn collages en met name delen van kranten met nog leesbare letters. Soms is de collage gesimuleerd en gewoon geschilderd. Deze teksten dienden in eerste instantie voor de kijker, om voor hem zijn oriëntatie op het doek gemakkelijker te maken. Maar later gingen ze een eigen leven leiden. De erkenning van de kunstvorm van de collage was er mee geboren.

Paul Cézanne was inspirator

Een belangrijke grondlegger van kubisme was Paul Cézanne die allerlei geometrische figuren in zijn schilderijen verwerkte. De kubisten waren hier van onder de indruk en namen een variant hiervan over in hun nieuwe stijl.

 

Het kubisme op "de salon"

In 1911 wordt er voor het eerst kubistisch werk vertoond op de "Salon des indépendents". Hoewel het werk wordt bejubeld is het opmerkelijk dat er geen werk te zien is van de grote kubisten als Picasso en Braque. De schilders die er wel hingen gingen daarom voortaan door het leven als de salonkubisten. 

En die term salonkubisten was beslist niet als een compliment bedoeld. Toch misschien net helemaal terecht want deze tentoonstelling was wel de doorbraak van het kubisme naar het grote publiek. Je zou deze kunstenaars ook een soort ambassadeurs van het kubisme mogen noemen en dat klinkt dan al weer een stuk vriendelijker.

Invloed van de Afrikaanse kunst

Ook de Afrikaanse kunst speelde een rol. Gezichten werden vaak als een soort van Afrikaanse maskers afgebeeld, bijvoorbeeld door Picasso in  Les Demoiselles d'Avignon

Kleurgebruik bij het Kubisme

Ook het kleurgebruik in het kubisme valt op. Veel aardkleuren en grijzen. Felle kleuren ontbreken meestal in het palet van de kubistische kunstenaar. Veel kleuren werden transparant geschilderd.

Typerende kunstenaars in het kubisme

• David Bomberg;
• Georges Braques;
• Robert Delaunay;
• André Derain;
• Raymondl Duchamp-Villon;
• Alexandra Exter;
• Henri Gaudier-Brzeska;
• Albert Gleizes;
• Juan Gris;
• Fernand Léger;
• Jacques Lipchitz;
• André Masson;
• Jean Miró;
• Pablo Picasso;
• Diego Rivera.

Kubisme begon als avant garde beweging

Het kubisme begon ooit als een avant garde beweging in de kunst. Maar uiteindelijk wordt het toch gezien als één van de voornaamste doorbraken in de wereld van de kunst. Een duidelijke breuk met de gangbare opvattingen van de tijd waarin het kubisme vat op de kunstwereld kreeg. Het effect op de Europese beeldende kunst was groot. Zowel in de schilder- als de beeldhouwkunst en invloeden zijn zelfs vandaag de dag nog merkbaar.

Een creatieve explosie die lang nadreunde

De eerste ontwikkelingen van het kubisme hadden plaats tussen 1908 en 1912 en kwam voort uit de samenwerking van Georges Braque en Pablo Picasso. Daarnaast waren er duidelijke invloeden van Paul Cézanne en verschillende vormen van inheemse kunst uit de zogenaamde overzeese gebiedsdelen uit die tijd. De beweging op zich was geen lang leven beschoren. Maar het was een dusdanige creatieve explosie dat deze nog heel lang nadreunde. Het denkbeeld dat je iets maar vanaf één standpunt tegelijk kon bekijken werd door het kubisme stevig onderuit gehaald.

Ontstaan van een kubistisch werk

De beweging had een einde gevonden in de eerste wereldoorlog maar ging toen zelf invloed uitoefenen op bewegingen als het precisionisme, het futurisme en stromingen binnen het expressionisme. Kenmerkend voor het kubisme was dat de objecten werden afgebroken en teruggebracht tot een collectie standaard figuren, bekend uit de wiskunde. 

Hieruit werd een nieuwe vorm samengesteld in een abstractie vorm waarbij verschillende gezichtspunten (met hun bijbehorende perspectief) door elkaar werden gebruikt. Allerlei vlakken werden samengevoegd op een manier die in werkelijkheid niet voor zou kunnen komen. Het geheel was een afbeelding met een suggestie van een aantal, niet bestaande dieptes.

De kubistische school

De Franse kriticus Louis Vauxcelles gebruikte de term kubisme nadat hij een kunstwerk had bekeken dat vervaardigd was door Braque. De term werd geaccepteerd en door velen gebruikt, alleen opmerkelijk genoeg niet door de kunstenaars die er vorm aan gaven.

Wel werd de beweging ook buiten Frankrijk bekend en werd zo populair dat critici over een kubistische school begonnen te spreken. Deze school zou dan onder de invloed staan van Braque en Picasso. Vergeten werd daarbij dat de kunstenaars in het kubisme al een lange voorgeschiedenis is het maken van hoogwaardige kunst hadden en dat hun technieken niet zomaar via wat lessen te leren waren.

Kenmerken van het analytische kubisme

Daarnaast werkten Braque en Picasso beslist niet via dezelfde wegen. Dat had weer tot gevolg dat er meerdere subrichtingen binnen het kubisme kwamen waar uiteindelijk het analytische kubisme en het synthetische kubisme uit voortkwamen. Bij het analytische kubisme was er sprake van een stijl met een patroon van bijna monochrome vlakken, lijnen en verschillende vormen, die in samenspel het beeld vormden. Sommige critici zien ook hier nog een subrichting die wel "heremitisch" wordt genoemd. Deze fase is heel lastig te duiden ten opzichte van andere richtingen.

Kenmerken van het Synthetische kubisme

In het geval van het Synthetische kubisme, dat in 1912 als een soort tweede fase begon waren de losse onderdelen waaruit het beeld was samengesteld door een soort lagen van vormen. Hierbij werden meer heldere kleuren gebruikt. Hierbij werd gezocht naar het maken van verschillende objecten om nieuwe vormen te vinden. Ook de collage en het plakken van papier werden hierbij ingezet.  Zowel Braque als Picasso hebben hiermee geëxperimenteerd.

Collages en andere technieken in het kubisme

Bij een collage worden er papieren vormen op het doek geplakt. Braque gebruikte ook letters. Het ging steeds verder. Ook letters werden objecten op zich. Ook delen uit kranten werden gebruikt. Zelfs de houtsnede deed zijn intrede. Allelei vormen van mixed media werden uitgeprobeerd. Picasso gebruikte ook pointillisme om ruimtelijke vlakken te simuleren.

Het kubisme heeft veel invloed gehad

Aan het het einde was de invloed van met name Picasso en Braque zo groot geweest dat het verder was gegaan dan de beeldende kunst. De Russische componist Igor Stravinsky werd door het kubisme geïnspireerd en dit is in delen van zijn muziek terug te vinden. Hierbij werden verschillende muzieksoorten door elkaar gebruikt. In de literatuur vinden we invloeden van het kubisme terug in de poëzie. En dat kwam voor de deel ook weer terug in het Surrealisme en het Dadaïsme.