Expressionisme
In de periode 1900 - 1920 vinden we het hoogtepunt van het expressionisme. Het expressionisme is te herkennen aan het felle kleurgebruik en vervormde figuren.
Het gaat bij het expressionisme vaak richting het abstracte, zonder echt abstract te worden.
Details worden bij de expressionistische kunst vaak weg gelaten. Of de details gaan op in grotere kleurvlakken.
Ook de regels van het perspectief worden in deze stroming vaak met voeten getreden.
Het expressionisme was min of meer gebaseerd op werk van Vincent van Gogh, Paul Gauguin en Munch die vaak als kenmerkende kunstenaars van de expressionistische stroming worden gezien.
Duits expressionisme
Later ontwikkelde zich ook in Duitsland een duidelijke tak van het expressionisme die dan ook vaak als Duits expressionisme wordt aangeduid. Bijvoorbeeld Kirchner en het door hem mede opgerichte gezelschap "die Brucke" worden hierbij veel genoemd.
Overige bekende kunstenaars uit het expressionisme
- Karel Appel;
- Jean Arp;
- Frank Auerbach;
- Francis Bacon;
- Ernst Barlach;
- Max Beckmann;
- John Bellany;
- David Bomberg;
- Marc Chagall;
- Otto Dix;
- Kees van Dongen;
- Jean Dubuffet;
- James Ensor;
- Jean Fautrier;
- Alberto Giacometti;
- Vincent van Gogh;
- George Grosz;
- Erich Heckel;
- Alexei von Jawlensky;
- Wassily Kandinsky;
- Oskar Kokoschka;
- August Macke;
- Franz Marc;
- Emil Nolde;
- Max Pechstein;
- Georges Rouault;
- Karl Schmidt-Rotluff;
- Julian Schnabel.
Achtergronden en denkrichtingen van kunstenaars bij de kunstrichting van het expressionisme
Het expressionisme was een kunststroming die aan het begin van de 20e eeuw ontstond en de kunstwereld radicaal veranderde. Waar eerdere stromingen zoals het impressionisme zich richtten op de buitenwereld en de weergave van licht en sfeer, richtte het expressionisme zich op de innerlijke wereld van emoties, angsten en dromen. Kunstenaars in deze stroming probeerden de werkelijkheid niet letterlijk weer te geven. Men wilde deze vervormen om hun innerlijke gevoelens nog krachtiger te kunnen communiceren. Dus is het belangrijk verschillende denkrichtingen van de kunstenaars uit deze invloedrijke stroming te bekijken.
De historische context: Een tijd van verandering en onrust
Het expressionisme kwam op in een tijd van ingrijpende veranderingen in Europa. Aan het begin van de 20e eeuw bevond de wereld zich in een turbulente overgangsperiode. Het was een tijd waarin traditionele structuren onder forse druk stonden. De snelle industrialisatie, urbanisatie, sociale ongelijkheid en het dreigende, naderende conflict van de Eerste Wereldoorlog zorgden voor een gevoel van onrust en onzekerheid.
Veel expressionistische kunstenaars reageerden op deze tijdgeest door hun kunst te gebruiken als een uitlaatklep voor de angsten en spanningen die zij voelden. De focus lag bij hen niet op de uiterlijke werkelijkheid en het al dan niet exact weergeven van die werkelijkheid, maar op de emotionele en psychologische reactie daarop. Kunstenaars wilden het onzichtbare zichtbaar maken. Om dat te realiseren gaven ze uitdrukking aan gevoelens van vervreemding, angst en wanhoop. Emoties die velen, en dus ook kunstenaars in deze periode ervoeren.
Filosofische invloeden op het expressionisme
Het expressionisme werd sterk beïnvloed door filosofische stromingen die zich richtten op het individu en de subjectieve beleving van de werkelijkheid. Vooral het existentialisme en de ideeën van denkers zoals Friedrich Nietzsche speelden een belangrijke rol. Nietzsche's concept van de "Übermensch" en zijn oproep om oude waarden te doorbreken, inspireerden veel kunstenaars om nieuwe vormen van expressie te zoeken, die vrij waren van traditie en conventie.
Daarnaast was er een sterke invloed van de psychologie, met name de theorieën van Sigmund Freud en Carl Gustav Jung. Kunstenaars raakten gefascineerd door het onderbewuste, dromen en de innerlijke conflicten van de mens. Deze psychologische dimensie leidde tot een kunst die intens persoonlijk en emotioneel geladen was.
Het expressionisme in de beeldende kunst
In de schilderkunst werd het expressionisme gekenmerkt door felle kleuren, vervormde vormen en een emotionele intensiteit. Kunstenaars zoals Edvard Munch, Wassily Kandinsky en Egon Schiele stonden bekend om hun krachtige en vaak verontrustende werken die de innerlijke worstelingen van de mens benadrukten.
Edvard Munch: Het Schreeuwende Innerlijke
Een van de bekendste expressionisten was de Noorse kunstenaar Edvard Munch, wiens werk De Schreeuw symbool staat voor het existentiële angstgevoel dat het expressionisme kenmerkt. Munch gebruikte intense kleuren en dramatische lijnen om een gevoel van wanhoop en vervreemding over te brengen. Voor hem was kunst een middel om de pijn en angsten van het leven te verwerken.
Wassily Kandinsky: Het Geestelijke in de Kunst
Een andere invloedrijke kunstenaar was Wassily Kandinsky, die bekend staat als een van de pioniers van de abstracte kunst. Kandinsky geloofde dat kunst een spirituele dimensie moest hebben en dat kleuren en vormen emoties direct konden aanspreken. Zijn werk weerspiegelt een zoektocht naar harmonie en transcendentie, wat een andere belangrijke denkrichting binnen het expressionisme vertegenwoordigt.
Egon Schiele: De Rauwheid van het Menselijk Lichaam
Egon Schiele bracht een rauwe en vaak ongemakkelijke intensiteit in zijn werken. Zijn expressieve portretten en naakten tonen vervormde lichamen en emoties die bijna tastbaar zijn. Schiele's werk benadrukt het fysieke en emotionele ongemak van het bestaan, wat een ander belangrijk thema in het expressionisme is.
Het expressionisme in andere kunstvormen
Hoewel het expressionisme vooral bekend is in de schilderkunst, strekte de invloed ervan zich ook uit naar andere kunstvormen, zoals literatuur, theater, film en muziek.
Literatuur: De Innerlijke Wereld in Woorden
In de literatuur richtten expressionistische schrijvers zich op het innerlijke leven van hun personages. Het werk van Franz Kafka, bijvoorbeeld, weerspiegelt een gevoel van vervreemding en existentiële angst. Zijn verhalen, zoals Het Proces en De Gedaanteverwisseling, laten zien hoe mensen worstelen met een onbegrijpelijke en vijandige wereld.
Theater: Het Uitzichtloze Leven op het Podium
In het expressionistische theater, vertegenwoordigd door schrijvers als Georg Kaiser en Ernst Toller, lag de nadruk op het uitdrukken van emoties en ideeën in plaats van realistische verhalen. Decorontwerpen waren vaak abstract en symbolisch, en de acteurs gebruikten overdreven bewegingen en expressies om de intensiteit van de menselijke emoties te benadrukken.
Film: De Duistere Visie van de Expressionistische Cinema
De Duitse expressionistische film, met klassiekers zoals Das Cabinet des Dr. Caligari (1920) en Metropolis (1927), speelde een cruciale rol in het vormgeven van de visuele taal van het expressionisme. Deze films gebruikten vervormde decors, dramatische belichting en surrealistische verhalen om gevoelens van angst, vervreemding en chaos over te brengen.
Muziek: Expressieve Klanken
In de muziek was het expressionisme te vinden in de atonale composities van Arnold Schönberg en zijn leerlingen, waaronder Alban Berg en Anton Webern. Deze componisten doorbraken de traditionele harmonieën en creëerden muziek die net zo intens en emotioneel was als de beeldende kunst van de stroming.
Het Expressionisme als reactie op het modernisme
Het expressionisme kan worden gezien als een reactie op het modernisme en de nadruk op rationaliteit en vooruitgang. Terwijl modernistische stromingen zoals het kubisme en futurisme de vooruitgang van technologie en wetenschap omarmden, richtte het expressionisme zich op de meer duistere kanten van de moderniteit.
Kunstenaars waren bezorgd over de ontmenselijking die voortkwam uit de industrialisatie en het verlies van spiritualiteit in een steeds meer materialistische samenleving. Hun werk is doordrongen van een verlangen naar authenticiteit en een zoektocht naar betekenis in een wereld die steeds ingewikkelder en verwarrender werd.
Verschillende stromingen binnen het expressionisme
Binnen het expressionisme zijn verschillende stromingen en groepen ontstaan die elk hun eigen benadering en focus hadden.
Die Brücke
De kunstenaarsgroep Die Brücke (De Brug), opgericht in Dresden in 1905, stond aan de basis van het expressionisme. Kunstenaars zoals Ernst Ludwig Kirchner en Emil Nolde maakten gebruik van felle kleuren en vervormde vormen om een directe emotionele impact te creëren. Hun werk was vaak sociaal en politiek geladen, met een kritische blik op de moderne samenleving.
Der Blaue Reiter
Een andere belangrijke groep was Der Blaue Reiter (De Blauwe Ruiter), opgericht in München in 1911 door Wassily Kandinsky en Franz Marc. Deze groep legde meer nadruk op spiritualiteit en de symbolische kracht van kleuren en vormen. Hun werk is minder confronterend dan dat van Die Brücke en weerspiegelt een zoektocht naar innerlijke harmonie.
De erfenis van het expressionisme
Het expressionisme had een enorme impact op de kunstwereld en legde de basis voor latere stromingen zoals het surrealisme, abstract expressionisme en zelfs hedendaagse kunst. De nadruk op persoonlijke expressie en emotionele intensiteit blijft tot op de dag van vandaag een belangrijke inspiratiebron voor kunstenaars.
Het expressionisme herinnert ons eraan dat kunst niet alleen een weergave is van de buitenwereld, maar ook een venster naar onze innerlijke wereld. Het toont de kracht van kunst om emoties te verbeelden die vaak moeilijk in woorden zijn uit te drukken.
Conclusie
Het expressionisme is meer dan een kunststroming; het is een reflectie van de menselijke ervaring, met al haar complexiteit, schoonheid en pijn. De kunstenaars van deze beweging, met hun diverse achtergronden en denkrichtingen, hebben een blijvende erfenis nagelaten die de kunstwereld voorgoed heeft veranderd.
