Houtsnede
Het begrip houtsnede kent twee betekenissen, namelijk het voor de afdruk gebruikte houtblok én de daarmee gebruikte afdruk.
Bij een houtsnede wordt een deel van het hout met speciale mesjes verwijderd. Daarna wordt met het restant dat is blijven staan een afdruk op papier gemaakt.
Een houtsnede mag opmerkelijk genoeg alleen zo genoemd worden als de houtnerf verticaal loopt op de afbeelding.
De kunst van het maken van houtsneden komen we vooral veel tegen in de Japanse kunstvormen
De kunst van het afdrukken van een houtsnede
De geschiedens van het houtsnijden
Niemand weet precies de oorsprong van de afdrukken van houtsneden. Het is alleen bekend dat het de eerste techniek was die het een kunstenaar mogelijk maakte om meerdere afdrukken van zijn kunstwerk te maken. Hij sneed daartoe een afbeelding in een vlak stuk hout, voorzag het van verf of inkt en drukte het af op een ander materiaal. En dat kon herhaald gebeuren zodat er een serie afdrukken kon ontstaan. Tot dat moment was er van elk kunstwerk maar eentje.De techniek van het maken van de houtsnede is wel al oud
De oudste bekende print die echt gedateerd is is een boeddistische spreuk uit het jaar 868. Het betreft hier een complete reproductie van een origineel. De uitvoering laat zien dat we hier te maken hebben met iemand die de techniek van het houtsnijden tot in perfectie beheerste. En dat deze er een lange ervaring in had opgebouwd.Afdrukken op papier
Je moet wel ergens een afdruk op kunnen maken. De chinezen hebben ongeveer in het jaar 105 Voor Christus het papier uitgevonden. Zij gebruikten speciale houtsneden om als stempel te gebruiken en als zegel op officiële documenten. Het stempel werd in zachte of verwarmde was gestopt of werd van inkt voorzien en op het papier gedrukt.De techniek komt eind 14e eeuw naar Europa
Naarmate de houtsneden meer gedetailleerd werden en meer uit moesten gaan drukken werd het papier op het hout gelegd om een afdruk te kunnen maken. De techniek was heel bekend en werd veel gebruikt in het Verre Oosten, maar pas toen in Europa het maken van papier met speciale papiermolens werd ingevoerd, werd de techniek van de houtsnede in Europa populair. We hebben het dan over het eind van de 14e eeuw.De eerste toepassingen in Europa
We zien de eerste echte toepassingen bijvoorbeeld bij de Duitse kunstenaar Albrecht DÜRER (1471 - 1528) die als de westerse grondlegger van het werken met de houtsnede wordt gezien. En hij wist de techniek verder te verfijnen en tot grote hoogste te brengen.De uitvinding van de boekdrukkunst was een stap voorwaarts
Nu er papier was om op af te drukken en Johann GÜTENBERG (1395 1468) de kunst van het drukken van boeken uitvond, konden kunstwerken ook in boeken worden verwerkt.Boeken waren perfect om met houtsneden te gebruiken.
De houtsneden werden gebruikt voor zogenaamde hoogdruk en gecombineerd met losse letters om bladzijden van fraaie, geïllustreerde boeken te kunnen maken.Het gebruikte hout voor een houtsnede
Het beste hout om voor het maken van afdrukken te gebruiken is niet al te hard hout. Het moest gemakkelijk te bewerken zijn maar ook weer niet te snel slijten. Want anders zou de vele moeite die in het maken van het snijden van het houtblok ging zitten, al snel weer tevergeefs zijn. Dus slijtvast was belangrijk.Het gebruikte houtblok moest in de lengte uit een book gezaagd worden, afgeschaafd om het glad te krijgen en tenslotte goed geschuurd voor optimale gladheid. Daarna kon met mesjes en beitels de afbeelding in het blok worden aangebracht. Overigens kennen we ook nog de houtgravure, waarbij speciaal gereedschap nodig is en harder hout omdat er fijnere lijnen in getrokken moeten kunnen worden.
Er is hout nodig met een fijne nerf om tot een goede houtsnede te komen. Perenhout, kersenhout en lindehout voldeden meestal het beste. Er wordt gesneden en gebeiteld met de nerf mee, maar ook wel dwars op deze nerf. Daar is natuurlijk niet altijd aan te ontkomen. Een regelmatige nerf en houtkwaliteit zijn dan wel noodzakelijk om tot reproduceerbare resultaten te komen. We wordt het steeds lastiger om aan het juiste hout te komen, door de afname van dit soort bomen.
Sommige kunstenaars hebben gekozen voor andere materialen om te bewerken. Maar anderen hebben er juist voor gekozen om te leven met de meer rafelige en meer versplinterde randen die andere houtsoorten achterlaten. En een gesneden houtblok met exact plat zijn, anders is het niet te verwerken.
Ook wordt er wel geëxperimenteerd met geschuurd hout dat van grondverf wordt voorzien zodat het glad wordt. Daarna wordt het nog geschuurd en kan het ook bruikbaar zijn om in te snijden.
Het papier voor de houtsnede
Het juiste papier past bij het gebruik dat je er van wilt maken. Het zorgt voor een eigen textuur en voegt daarmee iets toe aan de afdruk. Er is lang gedacht dat Japans rijstpapier het beste was om af te drukken. Het absorbeert goed, het gaat lang mee en het is iets doorschijnend. De resultaten ermee waren dan ook opvallend goed. Het was door de doorzichtigheid om goed te corrigeren, als een deel van het papier niet goed geraakt werd. Overigens heeft rijstpapier niets met rijst te maken maar het wordt gemaakt van de bast van een moerbeiboom. Maar er zijn tegenwoordig vele mooie en stevige papieren in de handel die zich lenen voor het maken van een fraaie afdruk.Het maken van de afdruk van de houtsnede
Als het houtblok gesneden is en indien nodige gecorrigeerd wordt het met de afbeelding omhoog in de drukpers bevestigd. Dan moet de pers goed afgesteld worden zodat het hele oppervlag van het houtblok goed in contact komt met het papier. Dan wordt de cilinder die voor de afdruk zorgt bekleed met papier om voor een gelijkmatige afdruk te zorgen die voorkomt dat er lichtere en donkerder vlekken op de afdruk verschijnen. Sommigen voegen nog lagen extra papier onder het afdrukpapier toe, eveneens om een gelijkmatige druk te krijgen. Deze zijn later handig om de gemaakte afdruk te beschermen.Dan wordt het papier op het houtblok gelegd waarna de cilinder de afdruk maakt. De afdruk wordt van het blok gehaald en op een speciaal rek te drogen gelegd. Bij normaal drogen aan de lucht kost dit 2 tot 3 dagen.
Een goede afdruk van een houtsnede past bij het onderwerp
Een goede afdruk heeft de kenmerken van het gebruikte materiaal maar benadert de subtiliteit van van tekening. Uiteraard moet het geheel passen bij het afgedrukte onderwerp. Het is zonder graveertechnieken lastig om tussentinten te bereiken. Een houtsnede is dan ook vooral zwart/wit.Werken in kleur valt meestal tegen
Door meerdere afdrukken te maken met gekleurde inkt, steeds op een ander houtblok, is een vorm van werken in kleur mogelijk. Maar het effect valt vaak tegen.
