De Stijl

De Stijl

De enorme invloed "De Stijl"

"De Stijl" is een belangrijke Nederlandse bijdrage geweest aan de moderne kunst die een grote invloed heeft gehad. Niet alleen op de beeldende kunst maar ook op dagelijkse vormgeving en ontwerpers. Tot op de dag van vandaag zijn kenmerken van "De Stijl" terug te vinden in nieuwe ontwerpen. Maar veel beeldelementen van die zelfde Stijl zijn ons zo vertrouwd, dat we ze niet eens meer als elementen van deze stroming herkennen. En iets dat je niet herkent, valt je ook niet op. En dat gebrek aan opvallen kan dan leiden tot een soort van onderschatting voor deze belangrijke richting. 

"De Stijl" was geen homogene groep

Wel was "De Stijl" duidelijk een soort discussieforum, georganiseerd rond het blad. Er was geen sprake van gezamenlijk optrekken of van een homogene groep. Leden kwamen en gingen. Ook waren er vele kunstenaars, ook in het buitenland, die even aan de groep "roken" maar er uiteindelijk toch geen onderdeel van werden. 

Kenmerken van "De Stijl"

Kenmerkend is het minimale gebruik van vormen en kleuren om kunstwerken en andere objecten vorm te geven. Dit laat zich bijvoorbeeld goed illustreren met de bekende doeken van Mondriaan. Zwarte lijnen vormen allerlei rechthoekige vormen, waarbij enkele vormen met slechts enkele kleuren zijn ingekleurd. Desondanks weet Piet Mondriaan hiermee een verbazende zeggingskracht te bereiken. 

Oprichting van "De Stijl" in 1917

De Nederlandse kunstenaarsgroep "de Stijl" werd in 1917 opgericht. Dit naar aanleiding van een tijdschrift dat ook "De Stijl" heette en dat door de schilders Theo van Doesburg en Piet Mondriaan was opgezet . Het blad was bedoeld voor verschillende beroepsgroepen zoals architecten, ontwerpers en kunstschilders. Het blad "De Stijl" is uitgegeven tot 1931.  Hoewel het blad door een kleine groep werd opgezet groeide het uit naar een soort van plek waar geestverwanten elkaar wisten te treffen. Het was een plek waar stevig en open over kunst gediscussieerd kon en mocht worden. En het blad diende dan ook als orgaan voor de verspreiding van nieuwe ideeën over moderne kunst. Kunstenaars publiceerden van alles dat ze als vernieuwend beschouwden, waar onder recensies over allerlei kunstuitingen, theorie met betrekking tot kunst en het tot stand komen daarvan , manifesten en natuurlijk ook hun eigen werk. 

Invloed van de tijdgeest op "De Stijl"

De kunst van "De Stijl" paste perfect in de moderne tijdgeest van na de 1e wereldoorlog. Het was de tijd van de opkomst van de moderne kunst. En die moderne kunst moest vooral zo abstract mogelijk zijn en diende beslist niets voor te stellen.  

De moderne kunst moest naar de geest van die tijd op zichzelf staan en niet gebruikt worden om een afbeelding van iets anders dan kunst te zijn. Kenmerken voor de kunstenaars van "De Stijl" daarbij is het vasthouden aan het gebruik van zuivere geometrische vormen. Met deze vormen werden composities gemaakt die in eerste instantie zelfs industrieel of technisch aandoen. Dat heeft "De Stijl" gemeen met het constructivisme dat elders in Europa in opkomst was. 

Theo van Doesburg als stuwende kracht

De man die "De Stijl" het gezicht gaf en die de meeste publicaties voor zijn rekening nam was duidelijk de oprichter Theo van Doesburg.  Als redacteur van het blad had hij een grote invloed op de inhoud. Maar hij was ook iemand met een grote inzet en een mateloze energie, waarvan hij een heel groot deel in de beweging heeft gestoken. Van Doesburg fungeerde als voorbeeld voor de andere kunstenaars die bij "De Stijl" waren aangesloten. 

Invloed van Frank Lloyd Wright

Een architect wiens werk een zwaar stempel op "De Stijl" drukt was de Amerikaan Frank Lloyd Wright. Men maakte kennis met zijn werk via een rondreizende tentoonstelling. Maar de groep rond "De Stijl"liet zich ook inspireren filosofie en het socialisme. Ook de meer non-figuratieve richtingen in de schilderkunst werden als inspiratie gebruikt.

De groep rond "De Stijl" werkte met een zeer beperkt kleurenpalet. Naast de drie primaire kleuren waren dat zwart, wit en hun mengkleur grijs.

Vaste regels voor composities

Composities werden opgebouwd met horizontale en verticale lijnen die vaak dienden om grote vlakken in de primaire kleuren af te bakenen. Mondriaan is zeer bekend geworden met deze manier van schilderen. Opmerkelijk is, dat het lastig is om nu te zeggen van wie een schilderij nu echt is, zo lijken de kunstwerken qua aanpak op elkaar.

Geen symmetrie in het werk van de Stijl

Van symmetrie moesten de kunstenaars van de "Stijlgroep" niets hebben. Overigens hadden deze kunstenaars wel degelijk in een eerdere periode kennis gemaakt met andere richtingen zoals het impressionisme en het fauvisme. 

Rietveldstoel werd hét icoon van "De Stijl"

Als al gezegd bleef "De Stijl" niet beperkt tot schilderijen maar speelde ook andere kunstvormen zoals ontwerpen en architectuur een rol. Zo werd de stoel van ontwerper Gerrit Rietveld een soort icoon van deze beweging. 

Het door Rietveld ontworpen Rietveld-Schröderhuis in Utrecht staat er nog steeds (Prins Hendriklaan)  en kan ook bezocht worden.

Rietveldhuis in Utrecht aan de Prins Hendriklaan  (Google)

De invloed van Piet Mondriaan

Piet Mondriaan was een bekende stijlkunstenaar van het eerste uur en zijn werk is er ook zeer beeldbepalend voor. Deze doeken zijn niet zozeer werken van een individuele kunstenaar maar typeren de beweging met hun opzet van primaire kleuren en simpele vormen in de vorm van meestal rechthoekige vlakken. Ondanks deze beperking lijken de doeken onderling in het geheel niet op elkaar en is er sprake van een grote variatie. Dit duidt er op dat de middelen die Mondriaan gebruikte om zich artistiek uit te drukken misschien eenvoudig waren maar dat het werk dit beslist niet genoemd mag worden. Het werk van Mondriaan heeft daarmee zeker ook invloed op de andere stijlkunstenaars gehad. 

 

Belangrijke kunstenaars van "De Stijl":

• Piet Mondriaan (Schilder),
• Theo van Doesburg (schilder en architect),
• Gerrit Rietveld (ontwerper en architect)
• Bart Anthony van der Leck (schilder)
• Friedrich Vordemberge-Gildewart (schilder)
• Georges Vantongerloo (beeldend kunstenaar)
• César Domela (beeldend kunstenaar)
• Jacobus Johannes Pieter Oud (Architect)
• Robert van 't Hoff (Architect)
• Jan Wils (Architect)
• Friedrich Kiesler (Architect)
• Vilmoz Huszár (schilder en ontwerper)
• Anthony Kok (ontwerper)
• Truus Schröder (binnenhuisarchitecte) 
• Hans Richter (Filmproducent)
• Peter Röhl (ontwerper)
• Werner Graeff (ontwerper)

---